Η Αυτο-οργάνωση του Ελληνικού Αγροδιατροφικού Τομέα: Από τον συνεταιρισμό ξανά στον συνεργατισμό

Του Σπύρου Αποστόλου στο agrocapital.gr

Στα τέλη του 1980 η 6^η Γενική Διεύθυνση (6^η G.D.) της τότε Ε.Ο.Κ. με εργαλείο την Κ.Α.Π. προσπαθούσε μάταια να καλύψει την διαφορά των τιμών παραγωγής των τρίτων χωρών σε σχέση με τις Κοινοτικές με τις εξισωτικές αποζημιώσεις προς τους ευρωπαίους παραγωγούς. Πολύ σύντομα έγινε αντιληπτό ότι το πρόβλημα της μη ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Οικονομίας ήταν κύρια διαρθρωτικό, λόγω διαφοράς μεγέθους των αγροτικών εκμεταλλεύσεων της Ε.Ε. με τους ευθείς ανταγωνιστές της (European Commission, 2007). Η αναδιάρθρωση που αποφασίστηκε, παρουσιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 με 3 χαρακτηριστικά: Τις συγχωνεύσεις, τους συνεταιρισμούς και τη σύσταση Ε.Ο.Ο.Σ. (ΙΣΕΜ, 1992 σελ 122-124).

Στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, αποφασίσθηκε η εντατικοποίηση των συσσωματώσεων στον Ε.Α.Τ. σε μικρότερα ή μεγαλύτερα επιχειρηματικά σχήματα των υπαρχόντων με κύριο χαρακτηριστικό την εκούσια αυτο-οργάνωση. Πλέον δεν χρειαζόταν η συγχώνευση αφού ήταν χρονοβόρα και άρα κοστοβόρα. Μπορούσε ο κάθε εταίρος να διατηρήσει την νομική του οντότητα του μέσα σε μια ομάδα κοινών συμφερόντων που ομοιάζει άλλοτε με συνεταιρισμό και άλλοτε με lobby. Στην κορφή της πυραμίδας της νέας ευρωπαϊκής αγροτικής οργάνωσης ήταν οι Εθνικές Διεπαγγελματικές Οργανώσεις.

Οι Εθνικές Διεπαγγελματικές Οργανώσεις. Δομή και λειτουργία

Ως Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Ν.4384/16 (Ε.Δ.Ο.), καλούμε την Οργάνωση που συμμετέχουν οι παραγωγοί, οι μεταποιητές, οι έμποροι, οι διανομείς καθώς και τα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα ενός κλάδου του αγροτοδιατροφικού τομέα ενός Κράτους, τόσο ως φυσικά πρόσωπα όσο και ως εταιρείες σε ΚΑΘΕΤΗ διασύνδεση (Αποστόλου*, 2019). Παράδειγμα, στην Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Αμπέλου και Οίνου (Ε.Δ.Ο.Α.Ο.) μετέχουν οι παραγωγοί (αμπελοκαλλιεργητές), οι μεταποιητές (οινοποιεία), οι διανομείς, οι εξαγωγείς και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα σε μια κάθετη οργάνωση.

Η Ε.Δ.Ο. φέρει στελέχη υψηλών ικανοτήτων και προσόντων και εκπροσωπεί τον κλάδο στα  αρμόδια εθνικά θεσμικά όργανα (π.χ. ΥΠΑΑΤ, ΥΠΑΝ, Περιφέρειες κ.λπ.) και οργανισμούς (π.χ. Enterprise Greece, ΕΛΓΟ κ.λπ.), στα αντίστοιχα ευρωπαϊκά (5^η G.D., Αμπελο-οινικό συμβούλιο της Ευρώπης κ.λπ.) ενώ συνεργάζεται με αντίστοιχες Διεπαγγελματικές Οργανώσεις στην Ελλάδα (π.χ. ΕΔΟΑΟ με ΕΔΟΕ Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Ελαιολάδου) ή με άλλες χώρες (π.χ. η Εθνική Διεπαγγελματική Οίνου της Ιταλίας).

Σκοποί τους είναι 1) η εκπροσώπηση του κλάδου 2) η προαγωγή του κλάδου και των συμφερόντων αυτού 3) η άρση θεσμικών ή φορολογικών αντικινήτρων, νόμων, κανονισμών ή παραλείψεων και η  θέσπιση ευεργετικών προς τον κλάδο νόμων και κανονισμών, 4) η κατάρτιση του στρατηγικού επιχειρησιακού σχεδίου marketing του κλάδου και 5) η υλοποίηση generic δράσεων προβολής και προώθησης, στις τρίτες χώρες με εξαγωγικό προσανατολισμό όπως αυτά υπαγορεύονται στην εκάστοτε Κ.Ο.Α. ή και μέσω λοιπών συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων προώθησης (Ελλάδος – ΕE), συμβάλλοντας έτσι στην εξωστρέφεια και συνεπώς την ανάπτυξη των επιχειρήσεων του κλάδου.

 Η σύγχρονη Παρουσία των Δ.Ο. στην Ελλάδα

Μέχρι σήμερα έχουν ήδη συσταθεί 10 Ε.Δ.Ο., οι περισσότερες νεοσύστατες. Στην πράξη μόνο η Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Αμπέλου και Οίνου (Ε.Δ.Ο.Α.Ο.) και η Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Κρέατος (Ε.Δ.Ο.Κ.) είναι σε πλήρη λειτουργία και υλοποιούν προγράμματα προώθησης στοχεύοντας έτσι στην εξωστρέφεια του Κλάδου που η κάθε μια εκπροσωπεί.

Για την Ελλάδα οδηγός για την λειτουργία των υπολοίπων Ε.Δ.Ο. θα είναι η Ε.Δ.Ο.Α.Ο., η μόνη διεπαγγελματική που έχει συσταθεί, λειτουργήσει καθώς έχει εκπονήσει και εκτελέσει Ολοκληρωμένο Στρατηγικό Σχέδιο marketing & branding για τον Οίνο ΜΕ ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ. Συνεργάζεται με τα Πανεπιστήμια πάνω στην γενετική ταυτοποίηση και εξέλιξη των ελληνικών ποικιλιών σταφυλιού και εκτελεί βάση των παραπάνω κανονισμών προγράμματα και δράσεις στο εξωτερικό υλοποιώντας την ΚΟΑ Οίνου,  με σκοπό την παγκόσμια κατοχύρωση του brand “wines of Greece”. Η Ε.Δ.Ο.Α.Ο. πρόσφατα προχώρησε στην σύσταση της Εθνικής Ομάδας Οινοτουρισμού.

Συμπερασματικά, ο νέος Θεσμός των Δ.Ο. αποτελεί μια  ευρωπαϊκή συν-αντίληψη συλλογικότητας με σημαντικό παρόν και ελπιδοφόρο μέλλον. Μπορεί να δράσει όμως μόνον επικουρικά στους ήδη υπάρχοντες θεσμούς, παλιούς (ΕΟΟΣ, συγχωνεύσεις και συνεταιρισμοί) και νέους (ΟμΠ, ΟΠ, ΕΣ,  clusters κ.λπ.), δίνοντας πολλαπλασιαστική ισχύ στον εκάστοτε κλάδο. Δηλαδή, δεν αρκούν οι  Δ.Ο. αλλά πρέπει να υπάρχουν και συνεργατικές δομές καθώς και  γενικότερη κουλτούρα συνεργασίας.

Τα μειονεκτήματα των Δ.Ο. βρίσκονται μαζί με τα πλεονεκτήματα τους: Στην κάθετη οργάνωση του κλάδου, χωρίς μια οποιαδήποτε οριζόντια διασύνδεση και στα «άυλα» οφέλη τους εξαιτίας της «άυλης» μορφής τους, αφού οι ΔΟ είναι οντότητες που δεν αγοράζουν, δεν παράγουν και δεν πωλούν προϊόντα, ούτε συμμετέχουν στον καθορισμό των τιμών ή σε διαπραγματεύσεις για τις τιμές.

Με λίγα λόγια, είναι άραγε οι Δ.Ο. ο Θεσμός που μπορεί να μετασχηματίσει σε εξαγωγικό τον Ελληνικό Αγροτικό Τομέα; Μέχρι ποιου σημείου και με ποιες προϋποθέσεις;  Ναι, οι Δ.Ο. μπορούν να δώσουν εξαγωγικό προσανατολισμό και σαφή ώθηση στις Α.Μ.Μ. του εκάστοτε κλάδου του ΕΛ.Α.Τ. Λειτουργούν στρατηγικά, προσδίδουν κύρος στην εκπροσώπηση όμως πρέπει να υπάρχουν ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ οριζόντιες και κάθετες μικρότερες οργανώσεις όπως αυτές που αναφέρθηκαν. Ένα συνεργατικό υπόστρωμα από μια συνεργατική κουλτούρα αντάξια των συνεταιριστών προγόνων μας.

* Ο Σπύρος Αποστόλου, είναι μέλος των Οικολόγων Πράσινων, έχει ακολουθήσει σπουδές στο αντικείμενο της Αγροτικής  & Συνεταιριστικής Οικονομίας και εργαστεί σε θέσεις ευθύνης επί σειρά ετών σε Συνεταιρισμούς και Αγροτικές Μεταποιητικές Μονάδες. Σήμερα ασχολείται με εξαγωγές τροφίμων και κρασιών στην Άπω και Μέση Ανατολή.