Μπορεί να σωθεί η Αθήνα; Ποιοι θα τολμήσουν;

Άρθρο του Γιώργου Δημαρά που φιλοξενήθηκε στην εφημερίδα Εποχή

Είναι γνωστό σε όλους όσοι γνωρίζουν την κατάσταση της πρωτεύουσας ότι, από χρόνο σε χρόνο, το μεγαλύτερο τμήμα της πόλης υποβαθμίζεται συνεχώς, ειδικά οι κεντρικές περιοχές με τα παλιά γερασμένα κτίρια. Ποιά είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα της Αθήνας; Θα αντέξει στις νέες συνθήκες αύξησης της θερμοκρασίας; Τι θα κάνουμε με τα γερασμένα κτίρια, που δεν πληρούν τις προδιαγραφές για να αντέξουν σε μεγάλο σεισμό; Τι θα γίνει για την εξοικονόμηση ενέργειας, ώστε να ανταποκριθούμε ως χώρα στο πρόγραμμα ενεργειακής μετάβασης μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου;

Μπετόν αρμέ, χωρίς πράσινο

Τα κτίρια καταναλώνουν περίπου το 33% της συνολικής καταναλισκόμενης ενέργειας. Για να καλύψουμε τις υποχρεώσεις που έχουμε αναλάβει είναι ανάγκη, εκτός των άλλων, να μειώσουμε την κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια. Για να αντέξει η πόλη στις υψηλές θερμοκρασίες, χρειάζεται πολύ πράσινο κατανεμημένο, δεν θα δροσιστούν τα Πατήσια και η Πλατεία Βάθης από το πράσινο του Πεδίου Άρεως. Για να σωθεί η πόλη έχει ανάγκη πολλαπλάσιου πρασίνου και πολλών άλλων αλλαγών, όπως ασφαλών διαδρομών για περπάτημα και ποδήλατο, σωστό δίκτυο μέσων μαζικής μεταφοράς, αλλά και αισθητική αναβάθμιση, που σε ορισμένες περιοχές η εικόνα είναι τραγική.
Στα προβλήματα έρχεται να προστεθεί η γήρανση ενός σημαντικού αριθμού κτιρίων στο κέντρο, πολλά από τα οποία χρήζουν στατικής αποκατάστασης και σχεδόν όλα απαιτούν αναβάθμιση της ενεργειακής τους συμπεριφοράς (μονώσεις, διπλά τζάμια κλπ). Τα κτίρια από οπλισμένο σκυρόδεμα μετά τα 50 έτη και ανάλογα των περιβαλλοντικών συνθηκών χάνουν σταδιακά την αντοχή τους, η εκτίμηση των ειδικών είναι ότι σε μέσο όρο η ζωή των κτιρίων αυτών είναι περίπου 100 χρόνια, πολλά όμως στις δυσμενείς συνθήκες και λόγω των τότε προδιαγραφών (π.χ. τα υποστυλώματα με ίδια φορτία των σημερινών κτιρίων λόγω των σύγχρονων κανονισμών κατασκευάζονται με πολλαπλάσια σίδερα και μεγαλύτερης αντοχής) χάνουν την αντοχή τους πολύ ενωρίτερα. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να γίνει γενικός στατικός έλεγχος των παλαιών κτιρίων, όμως δεν γίνεται.
Η πρωτεύουσα της χώρας έχει το μικρότερο ποσοστό πρασίνου από όλες τις πρωτεύουσες της Ευρώπης ανά κάτοικο. Το ποσοστό ανά κάτοικο σε πολλές περιοχές της πρωτεύουσας είναι γύρω στο 1.00 m2. Η αναλογία πρασίνου που υπάρχει σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είναι περίπου 9.00 μ2 ανά κάτοικο. Ο μέσος όρος ακάλυπτης επιφάνειας των κτισμένων οικοπέδων στο Δήμο Αθηναίων είναι περίπου 23%. Οι ακάλυπτοι αυτοί χώροι διαμορφώνουν «πηγάδια» στο κέντρο των οικοδομικών τετραγώνων, χωρίς δυνατότητα κυκλοφορίας του αέρα, αφού δεν επικοινωνούν με τους δρόμους και τους κοινόχρηστους χώρους.

Για την επίτευξη των στόχων

Ο όγκος και η μάζα των κτιρίων από μπετόν αρμέ είναι ένας τεράστιος συσσωρευτής θερμότητας, ότι χειρότερο για την επιβίωση στο κέντρο της πόλης τις θερμές ημέρες. Η κατάσταση θα επιδεινώνεται με την προβλεπόμενη αύξηση της θερμοκρασίας, συνεπεία της κλιματικής αλλαγής. Οι ειδικοί επιστήμονες προβλέπουν ότι με γενική αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,5 – 2.0 βαθμούς Κελσίου σε πολλές περιοχές της πόλης θα έχουμε αύξηση πάνω από 4 βαθμούς.
Το μεγάλο ερώτημα είναι:
Μπορούμε να μείνουμε παθητικοί θεατές σε μια διαρκή υποβάθμιση της Πρωτεύουσας και άλλων πόλεων, περιμένοντας την πλήρη κατάρρευση για να παρέμβουμε;
Οι απαιτήσεις από τις διεθνείς συμφωνίες για το κλίμα αλλά και οι απαιτήσεις βιώσιμου σχεδιασμού απαιτούν μέχρι το 2050 όλα τα κτίρια να θερμαίνονται χωρίς καύση πετρελαίου ή φωταερίου.
Η Αθήνα, για να πιάσει αυτούς τους στόχους και να επιβιώσει, χρειάζεται:
– μεγάλη αύξηση του πράσινου στις περιοχές που είναι ελάχιστο,
-αύξηση των κοινόχρηστων χώρων (είναι γνωστή η έλλειψη σχολείων, παιδικών χαρών, χώρων άθλησης),
-πυκνό δίκτυο πεζόδρομων και ποδηλατοδρόμων για άνετες και ασφαλείς μετακινήσεις των πεζών από όλες τις περιοχές προς το κέντρο και σύνδεση μεταξύ τους,
-πράσινες διαδρομές, που συνδυάζουν το περπάτημα με το πράσινο,
–κτίρια που να αντέχουν σε μελλοντικούς μεγάλους σεισμούς και να έχουν καλή ενεργειακή συμπεριφορά, σύμφωνα με τις νέες συνθήκες και απαιτήσεις των καιρών, δηλαδή ελάχιστη έως μηδενική κατανάλωση ενέργειας.
– ανάπλαση κομβικών σημείων, όπως η περιοχή της σιδηροδρομικής εισόδου της πρωτεύουσας (σιδηροδρομικοί σταθμοί Λαρίσης – Πελοποννήσου)

Πώς θα γίνει τούτο;

Δεν υπάρχει άλλος τρόπος λύσης των προβλημάτων, χωρίς απόκτηση χώρου για φύτευση και δημιουργία ελεύθερων χώρων. Δηλαδή, χωρίς ένα κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και μακροχρόνιο πρόγραμμα απόσυρσης ενός αριθμού κτιρίων και κατεδάφισης μέρους ή ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων. Κατεδάφιση παλαιών κτιρίων, που δεν έχουν επάρκεια στατικής αντοχής σύμφωνα με τους κανονισμούς και δεν είναι διατηρητέα κτίρια ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς κ.α.
Το ερώτημα είναι θα γίνει τούτο με σχέδιο ή θα γίνεται ανοικοδόμηση μετά την πολύπλευρη κατάρρευση, με τους ίδιους σημερινούς όρους δόμησης αναπαράγοντας το πρόβλημα. Θα τολμήσουμε ανασχεδιασμό με νέους όρους δόμησης για αύξηση του πρασίνου και κοινοχρήστων χώρων και ανανέωση των κτιρίων; Είναι φανερό ότι απαιτείται ένα μακρόπνοο σχέδιο τουλάχιστον για 30 χρόνια, που θα περιλαμβάνει ανασχεδιασμό των πόλεων με πρόγραμμα και χρονοδιάγραμμα 10ετιών, 5ετιών και ετών.
Θετικό παράδειγμα ανασχεδιασμού είναι η πλατεία Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη, ας το ξανακάνουμε πριν να έχουμε καταρρεύσεις από σεισμούς ή άλλα αίτια.

Απαιτείται νέο, τολμηρό, θεσμικό πλαίσιο

Με προβλημάτιζε η αδράνεια και η ατολμία από πολιτικούς, αυτοδιοικητικούς, πολεοδόμους και στελέχη της δημόσιας διοίκησης. Τώρα γνωρίζω την αδράνεια του συστήματος της γραφειοκρατίας και της ευθυνοφοβίας.
Εάν δεν γίνει τώρα η απαιτούμενη νομοθέτηση και ο σχεδιασμός θα είναι πολύ αργά για την Αθήνα και άλλες πόλεις. (Η Αττική Οδός δεν θα υπήρχε εάν ο σχεδιασμός και η χάραξη δεν είχε γίνει από το 1962).
Για να γίνουν οι αναγκαίες επεμβάσεις στην Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις απαιτείται νέο, τολμηρό, θεσμικό πλαίσιο, που θα αντιμετωπίζει και το ζήτημα των πολλών μικρών ιδιοκτησιών και των εξ αδιαιρέτου οικοπέδων όπου είναι αδύνατη η κοινή απόφαση των συνιδιοκτητών για ευρύτερο σχεδιασμό. Αφού σε ένα σύνηθες οικοδομικό τετράγωνο του κέντρου με κατοικίες έχουμε περίπου 300 με 500 ιδιοκτήτες.
Το νέο θεσμικό πλαίσιο πρέπει να απλουστεύει τις διαδικασίες για τις αναπλάσεις και να ρυθμίζει τα θέματα συνιδιοκτητών, χωρίς να ζημιωθεί κανένας ιδιοκτήτης, αφού σε τελική ανάλυση θα υπάρξει υπεραξία από την αναβάθμιση και ανανέωση των περιοχών.
Μέχρι τώρα υπήρξε αδράνεια και έλλειψη συντονισμού στα τρία επίπεδα (Κυβέρνησης, Περιφέρειας και Δήμων). Αυτό είναι μία αιτία που δεν προχώρησαν οι αναπλάσεις που σχεδιάστηκαν, εάν εξαιρέσουμε την «ενοποίηση των Αρχαιολογικών χώρων από την ΕΑΧΑ».
Διαφορετικές μελέτες έχουν στα συρτάρια τους οι υπηρεσίες της περιφέρειας, των δήμων και των υπουργείων, μελέτες που έχουν πληρωθεί και δεν χρησιμοποιούνται.
Το πώς μπορεί να γίνουν όλα αυτά, με τι χρηματοδότηση, με ποιούς φορείς , αλλά και τι κάναμε τους 10 μήνες θητείας μου στο υπουργείο, θα αναλυθούν στο Β’ μέρος του άρθρου.

*Ο Γ. ΔΗΜΑΡΑΣ είναι Π.Σ. Οικολόγων Πράσινων, πρώην υφυπουργός ΥΠΕΝ.