Ο Νίκος Πουτσιάκας στο Περίπτερον: Η αθέατη πλευρά της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης

Από τον Νίκο Πουτσιάκα, Κοινωνιολόγο, Μέλος Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ. Ευχαριστούμε το ηλεκτρονικό περιοδικό PERIPTERON για τη φιλοξενία.

Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ) παρότι ως έννοια είναι προσφάτως διαδεδομένη, έχει βαθιές ρίζες και ως πρακτική υπήρχε από παλαιοτάτων χρόνων με διάφορες μορφές. Ενδεικτικότερες είναι αυτές των πατερναλιστικών πρακτικών της βιομηχανικής επανάστασης και των μεγάλων εθνικών ευεργετών όπου μέρος του πλούτου τους τον κατεύθυναν σε αγαθοεργίες.

Στις μέρες μας, μέσω της ΕΚΕ, αρκετές επιχειρήσεις κατευθύνουν ένα μέρος των υπερκερδών τους (συνήθως ελάχιστο) προς ενέργειες και δράσεις που έχουν ηθική αναφορά και ισχυρό συμβολισμό και από την άλλη είναι σε θέση να αποκρύψουν ευρύτερες ζημιογόνες πρακτικές τους για το κοινωνικό σύνολο. Για παράδειγμα, όταν μία βιομηχανική μονάδα ρυπαίνει και δημιουργεί προβλήματα στο περιβάλλον και τους κατοίκους μιας περιοχής, δια της αέριας ρύπανσής της, με τραγικές επιπτώσεις για τους κατοίκους της, με μία απλή κίνηση αναλαμβάνοντας ρόλο αναδοχής ενός ανήλικου ορφανού μετασχηματίζει την εικόνα της στα μάτια των πολλών πολιτών και εμφανίζεται ως κατεξοχήν αρωγός μιας  κοινωνίας. Η βλάβη όμως που προκαλεί σε αυτή μπορεί να είναι εν τέλει υπερπολλαπλάσια με μη αναστρέψιμες συνέπειες.

Υπάρχουν παραδείγματα εκπροσώπων επιχειρήσεων οι οποίοι εμφανίζονται ως μεγάλοι Μαικήνες χρηματοδοτώντας πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές δράσεις. Ταυτόχρονα οι συνθήκες εργασίας στις επιχειρήσεις τους μπορεί να είναι οι χείριστες με ελλιπή – οριακή τήρηση των προβλεπόμενων εργοδοτικών υποχρεώσεων. Αυτό όμως που κυριαρχεί και μένει ως εντύπωση είναι η χρηματοδότηση και η χορηγία που θα διαθέσει ο επιχειρηματίας για την οποία θα επαινεθεί.

Green washing ή αλλιώς πράσινο ξέπλυμα

Τα τελευταία χρόνια η ΕΚΕ συνδέεται με το περιβόητο «πράσινο ξέπλυμα» το green washing, το οποίο και συχνά αποτελεί κυρίως έναν μηχανισμό αύξησης των κερδών συνεπικουρούμενο και από διαστρεβλωμένες πρακτικές της κυκλικής οικονομίας. Στην εποχή μας οι επιχειρήσεις στρέφουν όλο και περισσότερο τις δράσεις τους στον περιβαλλοντικό τομέα, καθώς οι ευαισθησίες των πολιτών για αυτόν είναι ολοένα και μεγαλύτερες. Συχνά όμως αναλαμβάνουν παραπλανητικές παρεμβάσεις, είτε δυσανάλογα ανταποδοτικές σε σχέση με αυτά που θα μπορούσαν να επωφεληθούν οι πολίτες με αντίστοιχα έργα του δημοσίου, της αυτοδιοίκησης ή μέσω της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.

Στον ενεργειακό τομέα για παράδειγμα όπου σήμερα υπάρχει η μεγαλύτερη διείσδυση ιδιωτικών επιχειρήσεων, συνήθως αυτές προσφέρουν ανταποδοτικά οφέλη σε ποσοστό μικρότερο του 10%. Πρόκειται για ελάχιστο ποσοστό  που δεν αντιστοιχεί ούτε στο κόστος αποκατάστασης Αντίθετα αν η ίδια επένδυση γινόταν από την αυτοδιοίκηση ή μέσω ενεργειακών κοινοτήτων η επένδυση θα ήταν πλήρως ανταποδοτική.

Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις η ΕΚΕ χρησιμοποιείται ως ένας μηχανισμός προσέλκυσης νέων πελατών, καθώς υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου δωρεές των επιχειρήσεων προς πολίτες έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Τα όποια υποτιθέμενα οφέλη εξανεμίζονται παγιδεύοντάς τους ώστε να καταστούν καλοί και πιστοί πελάτες. Η προσφορά των επιχειρήσεων σε μειωμένες ή και δωρεάν εγγραφές στο πρώτο έτος ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων και η ώθησή τους σε διάφορες συνδρομητικές διαδικασίες αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Η ΕΚΕ υπάγεται σήμερα σε ειδικό θεσμικό πλαίσιο και Ευρωπαϊκή Ένωση καταβάλλει προσπάθειες ώστε ο τομέας να παίξει το δικό του σημαντικό ρόλο στις νέες οικονομικές διαδικασίες, παρέχοντας αρκετά φορολογικά οφέλη, τα οποία δεν μένουν ανεκμετάλλευτα.

Η ΕΚΕ θα μπορούσε και θα έπρεπε να αποτελεί μία θεμελιώδη αρχή των επιχειρήσεων, συνυφασμένη με την έννοια της αλληλεγγύης, πρωτίστως προς τους εργαζομένους της επιχείρησης στους οποίους θα πρέπει να διανέμεται δίκαια ο παραγόμενος πλούτος. Ταυτόχρονα θα πρέπει να προσφέρονται και στην υπόλοιπη κοινωνία υπηρεσίες (good corporate citizen) ιδιαίτερα όταν το απαιτούν ειδικές, δύσκολες συνθήκες και όχι να αποτελεί έναν μηχανισμό που προσδίδει άλλοθι και επιφέρει μόνον επιπλέον κέρδη στη διοίκηση.