Μπορεί να σωθεί η Αθήνα;

Με νέους χώρους πράσινου και ελεύθερους χώρους, ύστερα από απόσυρση κτιρίων

Β’ Μέρος του άρθρου του Γιώργου Δημαρά, τ. Υφυπουργού ΥΠΕΝ και Μέλους Π.Σ. των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ που φιλοξενήθηκε στην εφημερίδα ΕΠΟΧΗ

Στο προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε σε βασικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν με τολμηρές επεμβάσεις για να μην καταρρεύσει τις επόμενες δεκαετίες η πόλη της Αθήνας και ιδιαίτερα το κέντρο της.  Μιλήσαμε για πολλούς παράγοντες που επιδρούν ταυτόχρονα, για τα γερασμένα κτίρια τα οποία χρειάζονται μεγάλες επεμβάσεις για στατική αποκατάσταση από τα θεμέλια μέχρι τα δώματα με παράλληλη ενεργειακή αναβάθμιση, νέες εγκαταστάσεις, νέα κουφώματα, μονώσεις τοίχων κ.λ.π. Πολλά από τα υπάρχοντα κτίρια είναι ασύμφορο οικονομικά, περιβαλλοντικά και πολεοδομικά να διατηρηθούν, η πραγματικότητα οικονομική και περιβαλλοντική θα οδηγήσει σε ευρείες κατεδαφίσεις κτιρίων τις επόμενες δεκαετίες με νέα σχέδια και όρους ή χωρίς.

Το ερώτημα είναι εάν μετά την ερείπωση ή κατάρρευση θα ανεγερθούν νέα κτήρια με τους παλιούς όρους ή θα επανασχεδιαστεί η πόλη με νέους περιβαλλοντικούς και λειτουργικούς όρους. Αναφερθήκαμε ότι το κέντρο της Αθήνας χρειάζεται πολύ πράσινο κατανεμημένο μέσα στην πόλη για να αντέξει στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται με την αύξηση της θερμοκρασίας λόγω και της κλιματικής αλλαγής. Χρειάζεται επίσης αύξηση των κοινόχρηστων χώρων, πυκνό δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων για άνετες και ασφαλείς μετακινήσεις των πεζών από όλες τις περιοχές προς το κέντρο αλλά και σύνδεση των διαφόρων περιοχών μεταξύ τους, πράσινες διαδρομές που θα προκαλούν θετικά τον πολίτη για περπάτημα και ποδήλατο, ανάπλαση αξιόλογων δρόμων, πλατειών και χώρων ιστορικής και πολιτισμικής αναφοράς σε συνδυασμό με το σχέδιο ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων.

Αιρετοί χωρίς όραμα

Πρέπει να παραδεχτούμε ότι ελάχιστα οι αρμόδιοι προβληματίζονται με το τι θα γίνει με τα κτίρια που γηράσκουν και πώς θα είναι η Αθήνα μετά από 30 και 40 χρόνια, εάν δεν παρέμβουμε με ένα μακροχρόνιο και μακρόπνοο σχέδιο, που θα υλοποιείται με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα.

Διαπιστώνεται μία γενική ατολμία από υπουργούς, δημάρχους, περιφερειάρχες, αλλά και από τον επιστημονικό κόσμο (υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις). Ίσως αποφεύγουν να δουν την τραγική κατάσταση στην οποία θα φτάσει η πόλη ή αδυνατούν να προτείνουν λύσεις, γιατί θεωρούν ανυπέρβλητες τις μεγάλες δυσκολίες με τα σημερινά δεδομένα, το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, την αδυναμία του κρατικού μηχανισμού, την υπέρβαση των προβλημάτων της πολύ-ιδιοκτησίας, όπως και την ανικανότητα ένταξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε σχέδια και κανόνες που τίθενται από το κράτος και την αυτοδιοίκηση. Λείπουν τα οράματα που ξεπερνούν τη θητεία μιας κυβέρνησης ή μιας δημαρχιακής θητείας. Δυστυχώς υπάρχει γενική ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος να διαμορφώνει εθνικά και περιφερειακά στρατηγικά σχέδια βιωσιμότητας που θα υλοποιούνται από διαφορετικές κυβερνήσεις και διαφορετικούς υπουργούς.
Εάν λοιπόν οι αρμόδιοι υπουργοί, περιφερειάρχες και δήμαρχοι δεν κατανοήσουν το πρόβλημα, η πρωτεύουσα και κάθε πόλη σαν την πρωτεύουσα θα είναι σε μία διαρκή φθίνουσα πορεία, θα καταστεί ανασφαλής και ακατοίκητη, περιοχές του κέντρου θα εγκαταλείπονται ή θα μετατρέπονται σε γκέτο φτωχών και εξαθλιωμένων. Στην πιθανότερη περίπτωση θα ξανά οικοδομείται με τους ίδιους όρους δομήσεως, χωρίς να αυξάνεται το πράσινο, οι κοινόχρηστοι χώροι και να βελτιώνεται η λειτουργία της.
Επαναλαμβάνω ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος λύσης των προβλημάτων, χωρίς απόκτηση χώρου για φύτευση και δημιουργία ελεύθερων χώρων. Δηλαδή χωρίς ένα κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και μακροχρόνιο πρόγραμμα απόσυρσης ενός αριθμού κτιρίων και κατεδάφισης μέρους ή ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων. Κατεδάφιση παλαιών κτιρίων, που δεν έχουν επάρκεια στατικής αντοχής σύμφωνα με τους κανονισμούς εφ’ όσον δεν είναι διατηρητέα κτήρια ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς.

Σχέδιο απόσυρσης κτιρίων

Τα βασικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν σε ένα σχέδιο απόσυρσης κτιρίων είναι:
• Τι θα γίνει με τους ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων και γενικά των ιδιοκτησιών σε αυτά τα γερασμένα παλιά κτίρια του κέντρου, πώς και που θα στεγαστούν, πώς θα αποζημιωθούν. Πώς θα πειστούν να συμμετέχουν εθελοντικά σε ένα πρόγραμμα, πώς θα βρεθούν λύσεις με προτάσεις προσωρινής ή μόνιμης μετακίνησης σε άλλες περιοχές ή συμφέρουσες αποζημιώσεις, έτσι ώστε κανένας να μην ζημιωθεί και όλοι να είναι ευχαριστημένοι γιατί από αυτές τις παρεμβάσεις θα προκύψει υπεραξία και οικονομικό όφελος από την ίδια την αναβάθμιση του περιβάλλοντος αλλά και την ανέγερση νέων κτιρίων. Η υπεραξία θα είναι περιβαλλοντική και οικονομική και θα πρέπει να διανεμηθεί το αναλογούν τμήμα της στους ιδιοκτήτες. Να σημειωθεί ότι το πρόβλημα της πολύ-ιδιοκτησίας θα υπάρχει και στην ιδιωτική ανοικοδόμηση.
• Τι έχει να κάνει το κράτος, ο δήμος και η περιφέρεια; Το κράτος θα διαμορφώσει το νομικό πλαίσιο και τις βασικές κατευθύνσεις, θα δώσει την δυνατότητα στους δήμους να λύνουν με απλές και αντικειμενικές διαδικασίας τα προβλήματα με τους ιδιοκτήτες και θα εκσυγχρονίσει τις διαδικασίες χρηματοδότησης από ευρωπαϊκούς ή εθνικούς πόρους καθώς και το πλαίσιο συμβάσεων με εταιρείες. Ο δήμος είναι ο βασικός φορέας ανάληψης των πρωτοβουλιών και ανάθεσης του σχεδιασμού στο πλαίσιο των γενικότερων ρυθμιστικών σχεδίων που διαμορφώνονται σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Η συνεργασία των διάφορων επιπέδων θα γίνεται και μέσω του Φορέα υλοποίησης του σχεδίου, στον οποίο τον πρώτο λόγο έχει ο δήμος.

Πολιτική βούληση, συνεργασία, λύσεις σύνθετων ζητημάτων

Πώς μπορούν να γίνουν αυτά και γιατί δεν έγιναν; Το νέο θεσμικό πλαίσιο απαιτεί, πέρα από την πολιτική θέληση, συνεργασία πολλών υπουργείων, διαβούλευση με την αυτοδιοίκηση και τους επιστημονικούς φορείς και δεν είναι μόνο ζήτημα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ). Απαιτείται η λύση σύνθετων νομικών ζητημάτων με το υπουργείο Δικαιοσύνης, το υπουργείο Εσωτερικών, το υπουργείο Πολιτισμού, το υπουργείο Ανάπτυξης και άλλων.
Υπήρξα για 10 μήνες υφυπουργός (ΥΠΕΝ) αρμόδιος για ζητήματα αστικών αναπλάσεων. Τα θέματα αυτά τέθηκαν άμεσα ως βασικός στόχος παράλληλα με τις άλλες αρμοδιότητες (Κτηματολόγιο, δασικά, κ.α.), και δημιουργήθηκε πολυμελής επιτροπή με αξιόλογους επιστήμονες, υπηρεσιακούς παράγοντες, καθηγητές πολεοδομίας, αυτοδιοικητικούς και πολλούς εθελοντές αρχιτέκτονες, χωροτάκτες, μηχανικούς, νομικούς και πολεοδόμους. Βασικός στόχος ήταν η εκπόνηση ενός νομοσχεδίου που θα ανοίγει το δρόμο για τολμηρές και σωτήριες παρεμβάσεις στις πόλεις. Ο χρόνος ήταν λίγος για τη αναγκαία διαβούλευση με τα άλλα υπουργεία, όπως το υπουργείο Δικαιοσύνης και το υπουργείο Εσωτερικών για να μπορεί το νομοσχέδιο αυτό να περιλαμβάνει όλες τις παραμέτρους που θα θέλαμε.
Οι βασικοί στόχοι του νομοσχεδίου ήταν • να απλουστεύσει τις διαδικασίες για όλες τις αναπλάσεις των δήμων και των περιφερειών, • να ανοίξει ο δρόμος για μεγάλες επεμβάσεις, να ρυθμίζει θέματα συνιδιοκτητών χωρίς να ζημιωθεί κανένας, να προβλέπει χρηματοδοτικές λύσεις, • να αποδοθεί ουσιαστικός ρόλος στους δήμους, • η καθιέρωση διαδικασιών συμμετοχής, διαβούλευσης και επίτευξης συγκλίσεων, σε συνδυασμό με τις νέες δομές της Τ.Α., • η βελτίωση των εργαλείων για την απόκτηση, διεύρυνση Κοινοχρήστων Χώρων και οργάνωση δικτύου πράσινων διαδρομών, • η υιοθέτηση ευέλικτων θεσμικών δομών για τη διαχείριση και επανάχρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, • η καθιέρωση ενιαίας προσέγγισης κυκλοφοριακού και πολεοδομικού σχεδιασμού.
Το σχέδιο νόμου ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε στον νέο υπουργό Περιβάλλοντος και το αντίστοιχο υφυπουργό, ο οποίος το γνώριζε διότι είχε κληθεί ως καθηγητής και μίλησε για το νομοσχέδιο στην παρουσίαση. Περιμένω την ανταπόκριση και την ψήφιση γιατί είναι αναγκαία και αποτελεί αποτέλεσμα εργασίας πολλών επιστημόνων και δεν πρέπει να πάει χαμένη.

Μεγάλος περίπατος

Οι προσπάθειες που γίνονται για δίχτυα ποδηλατοδρόμων και πεζοδρόμων προφανώς είναι σε σωστή κατεύθυνση. Ζήσαμε στην Αθήνα πολυετή απραξία για ανάλογες επεμβάσεις και περιμένουμε τόλμη και φαντασία, βασισμένη όμως στην επιστημονική μελέτη και το σωστό σχεδιασμό και προγραμματισμό. Περιμένουμε τοπικό σχεδιασμό που θα εντάσσεται στο γενικό, θέλουμε πολύ πράσινο και όχι φιγουρατζίδικες και ακριβές κατασκευές. Σωστά ο ΣΑΔΑΣ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων) ζήτησε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό.