Οι Οικολόγοι Πράσινοι για την μείωση της κατανάλωσης της πλαστικής σακούλας μιας χρήσης
Επείγουσα η εφαρμογή της σχετικής κοινοτικής οδηγίας 2015/720
Οι λεπτές πλαστικές σακούλες μίας χρήσης (πάχους < 50μ), αντιπροσωπεύουν τη συντριπτική πλειονότητα των μέσων μεταφοράς (>85%) που χρησιμοποιούνται στην ΕΕ. Επαναχρησιμοποιούνται ελάχιστα και ανακυκλώνονται ελάχιστα λόγω πρακτικών και οικονομικών δυσκολιών, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται στο περιβάλλον και να αποτελούν αιτία σοβαρής περιβαλλοντικής ρύπανσης, μεγάλης έκτασης, και ιδιαίτερη απειλή κυρίως για τα υδάτινα οικοσυστήματα.
Η κοινοτική οδηγία 2015/720 δίνει στα κράτη μέλη δυο επιλογές:
– Είτε να λάβουν μέτρα ώστε να εξασφαλίσουν μέση ετήσια κατανάλωση μικρότερη των 90 πλαστικών σακουλών ανά πολίτη έως τα τέλη του 2019 και των 40 έως τα τέλη του 2025.
– Είτε να εξασφαλίσουν ότι, από τα τέλη του 2018, αυτό το είδος μέσου μεταφοράς δεν θα δίδεται δωρεάν στους καταναλωτές.
Οι Οικολόγοι Πράσινοι ζητάμε την άμεση εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας 2015/720 στη χώρα μας, δεδομένου ότι το πρόβλημα που δημιουργεί η ελεύθερη κατανάλωση της πλαστικής σακούλας μιας χρήσης είναι ιδιαίτερα οξύ, με την επιβολή ειδικού φόρου 0,05-0,10 €/τεμάχιο και τα εξής πλεονεκτήματα:
α. Το μέτρο έχει δοκιμασθεί με επιτυχία σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
β. Έχει χαμηλό κόστος εφαρμογής.
γ. Δεν θα επιβαρύνει υπέρμετρα τον καταναλωτή.
δ. Θα φέρει έσοδα στο δημόσιο τα οποία προτείνουμε να χρηματοδοτήσουν το Σώμα Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων περιοχών.
ε. Η αγορά θα προσαρμοσθεί σταδιακά σε εναλλακτικές λύσεις μεταφοράς (π.χ. βαρύτερες τσάντες πολλαπλών χρήσεων.
στ. Μεταβατικά, θα μπορούσαν να εξαιρεθούν τα πολύ μικρά σημεία πώλησης ενός ταμείου.
Ο ειδικός φόρος θα εισπράττεται από τις εταιρείες λιανικής πώλησης και θα αποδίδεται στο κράτος σε μηνιαία βάση.
Αναλυτικά:
Α. Για την εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας
Η μέση κατά κεφαλή κατανάλωση στην Ελλάδα είναι 240 τεμάχια/χρόνο. Αυτό μεταφράζεται σε: 2,64 δισεκατομμύρια τεμάχια/χρόνο, ή περί τους 23.000 τόνους πλαστικού/χρόνο. Λόγω χαμηλής περιβαλλοντικής συνείδησης και ελλιπούς ενημέρωσης, τα ποσοστά ανακύκλωσης στη χώρα μας είναι εξαιρετικά χαμηλά. Το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των πλαστικών σακουλών καταλήγει στους ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ και στο περιβάλλον. Ορισμένες μεγάλες αλυσίδες έχουν υποκαταστήσει τις συμβατικές πλαστικές λεπτές σακούλες με τις ονομαζόμενες οξο-βιοδιασπώμενες. Οι οξο-βιοδιασπώμενες σακούλες ενσωματώνουν ορισμένα πρόσθετα που συμβάλλουν στην διάσπαση των υλικών τους σε μικρότερα σωματίδια με την πάροδο του χρόνου, τα οποία όμως παραμένουν στο περιβάλλον. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο χαρακτηρισμός τους ως «βιοαποικοδομήσιμων» είναι παραπλανητικός καθώς ενδέχεται να αυξάνουν τη περιβαλλοντική ρύπανση.
Στην λοιπή Ευρώπη η ετήσια κατανάλωση πλαστικής σακούλας κυμαίνεται από 4 τεμάχια/χρόνο (Αυστρία, Λουξεμβούργο) μέχρι 466 τεάχια/χρόνο (Βαλτικές χώρες, Ουγγαρία, Πολωνία, Πορτογαλία). Οι χώρες με χαμηλές καταναλώσεις είναι αυτές όπου η πλαστική σακούλα δεν διανέμεται δωρεάν στα καταστήματα λιανικής. Η επιλογή της πολιτικής που θα οδηγήσει στην επίτευξη χαμηλής κατανάλωσης εναπόκειται στα κράτη μέλη. Η Ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει ότι οι χώρες που κατάργησαν την δωρεάν διάθεση πέτυχαν και τις μεγαλύτερες μειώσεις.
Προσδιορισμός του ειδικού φόρου
Με βάση την ευρωπαϊκή εμπειρία και για να υπάρχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, η επιβάρυνση θα πρέπει να προσδιορισθεί στα 0,10 €/τεμάχιο. Λόγω όμως των οικονομικών συνθηκών της χώρας μας, ο φόρος θα μπορούσε να περιορισθεί σε μία πρώτη φάση στα 0,05 €/τεμάχιο που κρίνεται επαρκής να οδηγήσει σε καταναλώσεις της τάξης των 90 τεμ/χρόνο σε διάστημα τεσσάρων ετών (ετήσια μείωση 20%). Εάν αποδειχθεί ότι ο ρυθμός μείωσης δεν επαρκεί, η επιβάρυνση μπορεί να αυξηθεί σε 0,10 €.
Κόστος και οφέλη
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι πλαστικές σακούλες είναι κατά το 60% εισαγόμενες από τρίτες χώρες. Στην Ελλάδα το ποσοστό είναι σαφώς χαμηλότερο, αλλά αυξάνεται ραγδαία. Ήδη μεγάλες αλυσίδες πραγματοποιούν εισαγωγές κυρίως από την Κίνα και την Ινδία. Οι Έλληνες παραγωγοί πλαστικών σακουλών και το απασχολούμενο προσωπικό θα υποστούν αναμφισβήτητα σημαντική ζημία. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να στραφούν μεσοπρόθεσμα σε εναλλακτικά προϊόντα (π.χ. βαρύτερες τσάντες πολλαπλών χρήσεων κ.λ.π.) ή και στην ανακύκλωση την ίδια στιγμή που οι εταιρείες του λιανεμπορίου θα ωφεληθούν από τη μείωση της δαπάνης αγοράς τους. Είναι σκόπιμο επομένως να αποφασίσουν άμεσα να μεταφέρουν μέρος της οικονομίας της πλαστικής σακούλας στον καταναλωτή μέσω της μείωσης των τιμών.
Η ανεπάρκεια άλλων λύσεων
Άλλες λύσεις δεν διαφαίνεται να δίνουν διέξοδο στο πρόβλημα της κατανάλωσης της πλαστικής σακούλας.
α. Η χρέωση της σακούλας από τo κατάστημα (τιμολόγηση) θα έχει θεωρητικά το ίδιο αποτέλεσμα στη μείωση της χρήσης δίχως όμως δημοσιονομικό όφελος: το λιανεμπόριο θα καρπωθεί εξ’ολοκλήρου τις εισπράξεις και η αποδοχή του μέτρου από τους πολίτες δεν θα είναι η ίδια.
β. Η πλήρης απαγόρευση θα έχει άμεσες αρνητικές επιπτώσεις κύρια στους παραγωγούς, δίχως κανένα δημοσιονομικό όφελος. Αποτελεί μέτρο «αστυνομικού χαρακτήρα» με απρόβλεπτες συνέπειες για την «επόμενη μέρα».
Β. Η Ευρωπαϊκή εμπειρία
Αυστρία. Δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία. Ορισμένες αλυσίδες δεν προσφέρουν πλέον πλαστικές σακούλες μιας χρήσης.
Βέλγιο. Οι καταναλωτές χρεώνονται για τις σακούλες στο ταμείο βάσει συμφωνίας κυρίων με το λιανεμπόριο. Τα έσοδα αποδίδονται σε εταιρεία ανακύκλωσης. Από το 2007 έχει επιβληθεί και φόρος 3 €/kg. Το 2011 είχε επιτευχθεί μείωση της χρήσης κατά 86%.
Βουλγαρία. Από το 2011 έχει επιβληθεί φόρος 0,07 €/τεμ. ο οποίος αυξήθηκε σε 0,28 €/τεμ. το 2014. Εισπράττεται από τους παραγωγούς αλλά επιβαρύνει τον τελικό καταναλωτή.Η μείωση της χρήσης ξεπέρασε το 50%.
Κύπρος. Δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία.
Τσεχία. Τα περισσότερα super market χρεώνουν την σακούλα στο ταμείο. Όσα δεν την χρεώνουν αποδίδουν στο κράτος «φόρο ανακύκλωσης» 0,23 €/kg.
Γερμανία. Δεν υπάρχει νομοθεσία. Το λιανεμπόριο εθελοντικά χρεώνει τους καταναλωτές 0,05 – 0,10 €/τεμ.
Δανία. Επιβάλλεται φόρος στους παραγωγούς από το 1994 (περίπου 3 €/kg) τον οποίο μετακυλούν στο λιανεμπόριο. Οι καταναλωτές επιβαρύνονται μέχρι και 0,65 €/τεμ (η υψηλότερη χρέωση στον κόσμο. Η κατανάλωση σήμερα είναι 4 τεμ./χρόνο, η χαμηλότερη στην Ευρώπη.
Εσθονία. Το λιανεμπόριο χρεώνει 0,10 €/τεμ.
Ισπανία. Η σχετική νομοθεσία του 2012 που στόχευε σε μείωση κατά 80% μέχρι το 2016 ανακλήθηκε για τυπικού λόγους. Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Ανδαλουσία, οι σακούλες ταμείου χρεώνονται 0,10 €/τεμ.
Φινλανδία. Δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία αλλά οι σακούλες χρεώνονται πάντα στο ταμείο. Η κατανάλωση είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη.
Γαλλία. Τον Οκτώβριο του 2014 νομοθετήθηκε η απαγόρευση της διάθεσης πλαστικής σακούλας στο ταμείο. Ο νόμος θα ισχύσει από το 2016.
Ουγγαρία.Τα περισσότερα σημεία λιανικής πώλησης χρεώνουν την σακούλα στο ταμείο.
Ιρλανδία. Θεσμοθετήθηκε φόρος 0,15 €/τεμ. το 2002 μετά από εκτενή διαβούλευση. Η κατανάλωση μειώθηκε από 328 σε 21 τεμ/κάτοικο. Τα έσοδα διατίθενται σε ειδικό ταμείο για το περιβάλλον. Μετά από μια μικρή ανάκαμψη της χρήσης ο φόρος αυξήθηκε σε 0,22 €/τεμ. το 2007.
Ιταλία. Το 2011 απαγορεύθηκε η χρήση μη βιοδιασπώμενων. Ο νόμος δεν εφαρμόζεται στην πράξη. Η κατανάλωση παραμένει σχετικά υψηλή.
Λιθουανία. Δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία. Ορισμένα σημεία λιανικής πώλησης δεν διαθέτουν σακούλα μιας χρήσης.
Λουξεμβούργο. Δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία. Η χρήση τσαντών πολλαπλών χρήσεων ενθαρρύνεται μέσω «συμφωνίας κυρίων» μεταξύ κυβέρνησης και συνδέσμου παραγωγών υλικών συσκευασίας.
Λετονία. Επιβλήθηκε φόρος το 2009 τον οποίο πληρώνουν οι εταιρείες λιανικής. Η σακούλα χρεώνονται στο ταμείο.
Μάλτα. Υπάρχει χρέωση 0,16 €/ τεμ.
Ολλανδία. Οι παραγωγοί / εισαγωγείς επιβαρύνονται με ειδικό φόρο 0,47 €/kg. Οι καταναλωτές χρεώνονται περίπου 0,20 €/τεμ. Στα super market υπάρχουν ειδικοί κάδοι για χρησιμοποιημένες σακούλες που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν.
Πολωνία. Δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία.
Πορτογαλία. Νομοθεσία του 2008 ενθάρρυνε την χρήση των βιοδιασπώμενων και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. Δεν έχει αναφερθεί αξιοσημείωτη πρόοδος.
Ρουμανία. Καθιερώθηκε φόρος 0,05 €/τεμ το 2009 ο οποίος μειώθηκε σε 0,025 € το 2010. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τη μείωση.
Σουηδία. Οι παραγωγοί επιβαρύνονται με το κόστος ανακύκλωσης το οποίο μεταφέρεται στην τιμή της σακούλας. Τα super market την χρεώνουν στο ταμείο με 0,17-0,30 €/τεμ. Οι καταναλωτές προτιμούν να αγοράζουν τσάντες πολλαπλών χρήσεων. Κοστίζουν 0,50€ και το 50% των εσόδων διατίθενται σε περιβαλλοντικές ΜΚΟ.
Σλοβακία. Δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία. Ορισμένα super market χρεώνουν την σακούλα στο ταμείο.
Σλοβενία. Συζητείται η καθιέρωση ειδκού φόρου έως 0,50€/kg.
Ηνωμένο Βασίλειο. Καθιερώθηκε ειδικός φόρος 0,07 €/τεμ. στην Ουαλία (2011) και στη Σκωτία (2014). Στην Αγγλία θα ισχύσει παρόμοιος φόρος από τα τέλη του 2015 για τις μεγάλες αλυσίδες λιανικής (>250 άτομα). Μέχρι σήμερα έχει επιτευχθεί μείωση 45%, ενώ ο στόχος είναι 70%.
Αθήνα, 19 Μαρτίου 2016
Το Πανελλαδικό Συμβούλιο των Οικολόγων Πράσινων
