Κριτική στην Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας

Οι Οικολόγοι Πράσινοι με βάση τον στόχο του Παγκόσμιου Πράσινου Κινήματος για παντελή εκρίζωση της φτώχειας, ως ηθική, κοινωνική, οικονομική και οικολογική επιταγή, θεωρούμε ότι το Σχέδιο που κατατέθηκε στη Βουλή για την Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη και τη μείωση της Φτώχειας καθίσταται ήδη προβληματικό από τον τίτλο του, εφόσον αναφέρεται στη μείωση και όχι στην εξάλειψη της φτώχειας.

Ήδη με τη διατύπωση του οράματός του γίνεται λόγος για άμβλυνση και όχι για άρση των ανισοτήτων, δηλαδή οι επιδιώξεις του είναι από την αρχή χαμηλές και εμπίπτουν σε μια διαχειριστική λογική της υφιστάμενης κατάστασης, η οποία συνήθως αποβαίνει σε βάρος των εν δυνάμει ωφελούμενων.

Πρόκειται για ένα τεχνοκρατικό, τυποποιημένο κείμενο γενικών αρχών και κατευθύνσεων με πολλά κενά, όπου δεν εξειδικεύεται ο τρόπος που θα υλοποιηθούν  οι στόχοι και θα συνδεθούν με τα επιμέρους επίπεδα διακυβέρνησης, ώστε να διασφαλίζονται οι αξιοπρεπείς όροι διαβίωσης των ομάδων – στόχων.

Συγκεκριμένα:

1. Δεν γίνεται απολογισμός της περιόδου 2014-2020 που εφαρμόστηκε η «Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ», δηλ. ποιοι στόχοι επετεύχθησαν, ποια προβλήματα εντοπίστηκαν, ποια επιλύθηκαν και ποια μεταφέρονται στη νέα περίοδο.

2. Δεν γίνεται αναφορά στις νέες πολυπληθείς ομάδες φτωχών που δημιουργήθηκαν την περίοδο αυτή, δηλ. Α) στους μετανάστες Β) στους ασυνόδευτους ανήλικους Γ) στους νεόπτωχους της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας.

Ειδικότερα ερωτήματα:

3. Για τους άστεγους:

α) Θα υπάρξει πολιτική πρόληψης και ποια θα είναι αυτή;

β) Πώς θα γίνεται ο συντονισμός της δράσης μεταξύ δημόσιων, κοινωνικών φορέων και ΜΚΟ που παρεμβαίνουν στο πεδίο;

γ) Πώς θα γίνει η ένταξη στην αγορά εργασίας, εφόσον πρόκειται για πληθυσμό με ιδιαίτερα έντονα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα;

δ) Πώς θα επιλυθούν τα διογκούμενα προβλήματα στέγασης;

ε) Με ποιες πολιτικές θα συνδεθεί η σπατάλη των τροφίμων με το πρόβλημα της φτώχειας και της έλλειψης στέγης;

στ) Πώς θα καταστεί δυνατή η σύνδεση των υφιστάμενων αναγκών στέγασης με την ύπαρξη αδιάθετων κατοικιών και διαμερισμάτων, δημοσίων, ιδιωτικών, δημοτικών;

ζ) Σε ποιο βαθμό υπάρχει πρόβλεψη στεγαστικής πολιτικής με δημιουργία του μοντέλου της κοινωνικής κατοικίας για τις ευάλωτες ομάδες;

4. Για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα:

α) Ποια θα είναι τα κριτήρια διάθεσής του και σε ποιες κοινωνικές ομάδες; Με ποιον τρόπο θα καλύπτονται εκείνες οι ομάδες που απειλούνται από τη φτώχεια δεν πληρούν όμως τα τυπικά κριτήρια;

β) Ποιος είναι ο ορισμός της αξιοπρεπούς διαβίωσης και ποια κοινωνικά αγαθά περιλαμβάνει;

γ) Πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα απώλειας στέγης για μεγάλο αριθμό πολιτών στο άμεσο μέλλον -συνέπεια των  πλειστηριασμών και  εξώσεων που βρίσκονται προ των πυλών;

δ) Θα δημιουργηθεί βάση δεδομένων για την καταγραφή των ανθρώπων / νοικοκυριών που διαβιούν σε αναξιοπρεπείς και προβληματικές συνθήκες στέγασης εκτός των αστέγων;

5. Για την χρηματοδότηση και την οργάνωση του δημόσιου τομέα:

α) Πώς θα διασφαλίζεται η ευελιξία και άμεση παρέμβαση του Εθνικού Μηχανισμού Συντονισμού Παρακολούθησης και Αξιολόγησης των Πολιτικών Κοινωνικής Ένταξης και Κοινωνικής Συνοχής;

β) Ποιο θα είναι το συνολικό ύψος χρηματοδότησης για το πρόγραμμα και πώς θα κατανέμεται στις κοινωνικές κατηγορίες και  δράσεις;

γ) Πώς θα γίνει η αξιολόγησή του και με ποιους δείκτες;

δ) Πώς θα επιτευχθεί η διαφάνεια στη διάθεση των πόρων;

Οι θέσεις μας

Για μας τους Οικολόγους Πράσινους το δικαίωμα στη στέγη είναι αναγκαία συνθήκη της ανάπτυξης της προσωπικότητας και αυτονομίας του ατόμου, αλλά και της κοινωνικής συνοχής . Είναι θλιβερό, οι νέοι και νέες Έλληνες/Ελληνίδες σε ποσοστό σχεδόν 60% να φιλοξενούνται στις οικογένειές τους, όταν κατά μέσο όρο στην ΕΕ το ποσοστό είναι 30%, ενώ σε χώρες όπως η Γερμανία και οι Σκανδιναβικές χώρες τα ποσοστά είναι κάτω του 20%. Η πολιτεία θα πρέπει συνεπώς να φροντίσει την παροχή αξιοπρεπούς στέγης, εκτός των προαναφερθέντων κατηγοριών, για οικονομικά αδύναμους νέους/ες, σπουδαστές/στριες με δημιουργία κοινωνικών και φοιτητικών εστιών σε ευπρεπείς συνθήκες.

Με βάση τις αρχές της Οικολογίας για κοινωνική δικαιοσύνη, δίκαιη κατανομή των κοινωνικών και φυσικών πόρων και προάσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, προτείνουμε:

1. Τη θέσπιση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για όλους. Έχει διαπιστωθεί, ότι χώρες που το εφάρμοσαν είδαν εκτός των άλλων ευεργετημάτων την αύξηση του ΑΕΠ της χώρας.
2. Τη πρόβλεψη έκτακτων πολιτικών και δράσεων για άμεση παρέμβαση στις περιπτώσεις ακραίας κατάπτωσης των συνθηκών ανθρώπινης διαβίωσης.
3. Την ενεργή και όχι προσχηματική συμμετοχή στη διαμόρφωση των πολιτικών για τη φτώχεια όλων των φορέων που εμπλέκονται στη διαχείρισή της, περιλαμβανομένων των ΜΚΟ, της κοινωνίας των πολιτών και της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και των άμεσα ενδιαφερόμενων.
4. Τον καθορισμό ενός ορίου κοινωνικά αποδεκτού επιπέδου διαβίωσης πέραν του οποίου θα αποδίδεται το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, χωρίς όρους και προϋποθέσεις.
5. Τον συνδυασμό μέτρων και πολιτικών ενεργειακής εξοικονόμησης για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας.
6. Τη μείωση της σπατάλης της τροφής μέσω πολιτικών σύνδεσης της παραγωγής, κατανάλωσης, των αδιάθετων πόρων (γαιών και κατοικιών) σε συνδυασμό με την εργασιακή ένταξη στην αξιοποίηση αυτών των πόρων των ίδιων των ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Υπάρχουν καλές πρακτικές προγραμμάτων αξιοποίησης σχολαζουσών κτιρίων με εργασιακή εμπλοκή και εκπαίδευση των ωφελουμένων στην ανακαίνιση και συντήρησή τους με τη στήριξη των Δήμων.
7. Νομοθέτηση κατά το γαλλικό νομικό πρότυπο, για τη δημιουργία «Πανελλήνιας Τράπεζας Τροφίμων» με τρόφιμα που θα χορηγηθούν σε δικαιούχους, ιδρύματα και ιδιώτες, των κοντολήξιμων προϊόντων των super markets, του χονδρεμπορίου και της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων. Το μέτρο μπορεί να γενικευθεί και στο non food.
8. Την τοποθέτηση των Κέντρων Κοινότητας των Δήμων στη καρδιά των παρεμβάσεων για ευπαθείς κοινωνικές ομάδες με τη κατάλληλη στελέχωση, χρηματοδότηση και διεύρυνση του ρόλου τους.
9. Την ενίσχυση της επιστημονικής κοινωνικής έρευνας για τη διερεύνηση των πολύπλοκων προβλημάτων που συνδέονται με τη φτώχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την αποκλίνουσα κοινωνική συμπεριφορά.
10. Την ενίσχυση του ρόλου των Περιφερειών στην καταπολέμηση της φτώχειας που δεν πρέπει να αφήνεται  στην «διακριτική τους ευχέρεια», όπως αναφέρεται στη Εθνική Στρατηγική.
11. Την διαπολιτισμική προσέγγιση στην εκπαιδευτική διαδικασία κοινωνικών κατηγοριών όπως πρόσφυγες, μετανάστες και οι Ρομά, αλλά και του γενικού πληθυσμού για την αρμονική συμβίωση των διαφόρων πολιτισμών αλλά και του ανθρώπου με το περιβάλλον.

Εστιασμένες προτάσεις βελτίωσης επί του Σχεδίου της Εθνικής Στρατηγικής:

1. Εργασιακή ένταξη, εθνική οικονομία, τοπικές κοινωνίες, ΚΑΛΟ:
   Η Νέα Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας δεν περιγράφει σε ποιο βαθμό θα συνδεθεί η ενεργητική πολιτική για εργασιακή ένταξη και απόκτηση δεξιοτήτων μέσω εκπαίδευσης με τις ανάγκες της εθνικής οικονομίας και της απαιτούμενης παραγωγικής ανασυγκρότησης.
   Επίσης, δεν εξηγεί πώς θα επιτευχθεί η μείωση σπατάλης τροφίμων και ο εφοδιασμός τροφής (σ. 12) χωρίς αναφορά στους φορείς της Κοινωνικής, Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΛΟ), για τη συλλογή, διαχείριση και σύνδεση με την τοπική αγορά όπως με παραγωγούς τροφίμων ή ακόμα και συμμετοχή των προς ένταξη ωφελουμένων στην παραγωγή τροφίμων. Συνεπώς, απαραίτητη είναι όχι μόνο η διαλειτουργικότητα των φορέων και των συστημάτων τους, αλλά και η σύνδεσή τους με τις τοπικές κοινότητες και αγορές. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η δημιουργία αγροκτημάτων με αντίστοιχη εκπαίδευση στα πλαίσια καινοτόμων πολιτικών απασχόλησης και δημιουργίας βιώσιμων θέσεων εργασίας.
2. Αποκλίσεις προσβασιμότητας σε υπηρεσίες στο εσωτερικό των ομάδων-στόχων:
   Παρατηρείται απόκλιση στην προσβασιμότητα των μεμονωμένων ατόμων των κατηγοριών, στις οποίες απευθύνονται οι πολιτικές αντιμετώπισης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Τα αίτια της διακύμανσης της πρόσβασης στις υπηρεσίες πρόνοιας π.χ. από άστεγους, Ρομά κ.λπ. θα πρέπει να διερευνώνται με πρωτογενή κοινωνική έρευνα πεδίου σε συνεργασία με την ακαδημαϊκή κοινότητα, ώστε να μην στερούνται ευεργετικές πολιτικές άτομα που τις έχουν ανάγκη.
3. Νέες κατηγορίες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού:
   Ενώ γνωρίζουμε ότι η κοινωνία των 2/3 είναι πλέον παρελθόν και βαίνουμε προς την κοινωνία του ½ με τη συρρίκνωση των μεσαίων στρωμάτων, δεν υπάρχει πρόβλεψη για την επικείμενη δημιουργία νεόπτωχων και νεοάστεγων. Η Νέα Εθνική Στρατηγική περιορίζεται στις καθιερωμένες από το κράτος πρόνοιας ομάδες-στόχος, αφήνοντας έξω ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού που δεν πληροί τα τυπικά κριτήρια, απειλείται ωστόσο από τη φτώχεια ή διαβιεί ήδη κάτω από τα όρια της φτώχειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πολλοί μικρομεσαίοι επιχειρηματίες και αυτοαπασχολούμενοι, νέοι ή μακροχρόνια άνεργοι, φτωχοί ηλικιωμένοι. Υπερχρεωμένα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν εξάλλου πρόβλημα στεγαστικής ευαλωτότητας ως συνέπεια του νέου πτωχευτικού νόμου ειδικά την περίοδο μετά την πανδημία.
4. Συνδεσιμότητα και αναβάθμιση των Κέντρων Κοινότητας (ΚΚ) των Δήμων:
   Τα ΚΚ δεν μπορούν να λύσουν όλα τα προβλήματα ένταξης, ενώ θα πρέπει να γίνει διάχυση των πολιτικών σε άλλες υπηρεσίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Περιφέρειας με οριζόντια και κάθετη αλληλόδραση, κάτι που λείπει από την διοικητική κουλτούρα. Έτσι, οι πολύτιμες πληροφορίες των ΚΚ από την καθημερινή επαφή και τριβή των υπαλλήλων στο πεδίο μένουν αναξιοποίητες εφόσον δεν υπάρχει α) οριζόντια με άλλα ΚΚ της χώρας για συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών και β) κάθετη με μεταφορά bottom-up της πληροφορίας πεδίου με την κεντρική διοίκηση και εμπλοκή των ΚΚ στον σχεδιασμό των πολιτικών. Επίσης, τα ΚΚ θα πρέπει να συνδέονται οργανικά με τους κατά τόπους ΟΑΕΔ και τις εκπαιδευτικές δομές, οι υπάλληλοί τους να εκπαιδευτούν πάνω στην Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία και να διαθέτουν οικονομικούς συμβούλους για την στήριξη της τοπικής επιχειρηματικότητας. Τα ΚΚ και οι Δήμοι πέρα από τις προνοιακές πολιτικές θα πρέπει να εφαρμόζουν πιλοτικά προγράμματα στέγασης και εργασίας σε συνεργασία με την ακαδημαϊκή κοινότητα (απουσιάζει από την εθνική στρατηγική). Άλλο παράδειγμα είναι η αξιοποίηση δημοτικών και άλλων σχολαζουσών γαιών (ιδιωτικών, κρατικών, εκκλησιαστικών) για παραγωγή τροφής, προστασία του περιβάλλοντος, των δασών και της φύσης σε συνδυασμό με αγροτική και επαγγελματική εκπαίδευση. Αποτέλεσμα τέτοιων δράσεων είναι η απόκτηση δεξιοτήτων, η προστασία του περιβάλλοντος και η συμβολή στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Στο ίδιο πλαίσιο μπορεί να γίνει αξιοποίηση του κτιριακού αποθέματος των Δήμων. Τέτοιες πολιτικές δημιουργούν περιβάλλον για βιώσιμες θέσεις εργασίας σε αντίθεση με παθητικές πολιτικής κοινωφελούς εργασίας και 8μηνων συμβάσεων που είχαν υπερεκτιμηθεί και χρησιμοποιηθεί για να μειώνεται ο αριθμός των ανέργων και να αυξάνει η επιτευξιμότητα των στόχων και των ευρωπαϊκών δεσμεύσεων, διαιωνίζοντας πελατειακές και ψηφοθηρικές νοοτροπίες.
5. Ο ρόλος των Περιφερειών στην καταπολέμηση της φτώχειας είναι εξίσου σημαντικός γι’ αυτό δεν πρέπει να «είναι στην διακριτική ευχέρεια των Περιφερειών». Θα πρέπει να είναι δεσμευτικό, οι Περιφέρειες της χώρας να εκπονούν περιφερειακές στρατηγικές για τη φτώχεια σε συνεργασία με τους Δήμους.
6. Πολιτικές Ρομά και Κοινωνικό Κεφάλαιο:
   Σχετικά με την ένταξη των Ρομά η νέα Εθνική Στρατηγική δεν προσθέτει τίποτα στην προηγούμενη, αλλά ούτε κάνει αποτίμηση των ακολουθούμενων μέχρι τώρα πολιτικών. Εκτός από την μερική βελτίωση της στεγαστικής κατάστασης κάποιων πληθυσμών Ρομά, καθώς και της επιμέρους μείωσης της σχολικής διαρροής, που όμως ειδικά η τελευταία έχει μεγάλη οπισθοδρόμηση κατά την περίοδο της πανδημίας. Ο υψηλός ψηφιακός αναλφαβητισμός στους Ρομά απαιτεί μέτρα συλλογικής εκμάθησης προσαρμοσμένης στις κοινωνικές δομές των πληττόμενων περιοχών με δημιουργία για παράδειγμα ίντερνετ-καφέ στις γειτονιές και τους συνοικισμούς. Ανάλογες κοινωνικές δομές θα πρέπει να εντάσσονται κοινωνικά και χωροταξικά στην ζωή των κοινοτήτων. Επίσης, η αδυναμία των Ρομά στην ικανοποιητική εκμάθηση της γλώσσας αναδεικνύει την επιστημονική βεβαιότητα της σημασίας εκμάθησης της μητρικής Ρομανί ακόμα και για τα παιδιά Ρομά που δεν την γνωρίζουν πια. Αυτό μπορεί να γίνει τόσο στα συμβατικά σχολεία, όπου φοιτούν παιδιά Ρομά, με έκδοση διδακτικού υλικού αλλά και την εμπλοκή των ίδιων των Ρομά για την διάδοση της προφορικής παράδοσης στις νέες γενιές με σκοπό την αξιοποίηση του κοινωνικού και πολιτισμικού κεφαλαίου της κοινότητας. Επίσης, η αποτυχία στις πολιτικές εργασιακής ένταξης των Ρομά αναδεικνύει την αξία της δια βίου μάθησης ενηλίκων Ρομά σε πράσινες θέσεις εργασίας, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία των ενηλίκων σε τομείς που οι Ρομά έχουν μακρά παράδοση, όπως η κυκλική οικονομία που αποτελεί εξάλλου κεντρικό πυλώνα της ΕΕ, όπως φαίνεται και από τις προτεραιότητες του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
7. Πολιτισμική συνύπαρξη vs αφομοίωση:
   Η διαπολιτισμική προσέγγιση στην εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να ακολουθείται και στην εκπαίδευση των προσφύγων και μεταναστών σε αντίθεση με πολιτικές αφομοίωσης και επιπολιτισμού που οδηγούν όπως έχει αποδειχτεί στην περεταίρω περιθωριοποίηση και αποδυνάμωση των πολιτισμικά διαφερόντων. Συνεπώς, η αρχή της «προώθησης του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» (σ.42) θα πρέπει να γίνεται στα πλαίσια της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.
8. Ενεργειακή φτώχεια / αυτάρκεια: Σχετικά με το σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της ενεργειακής ένδειας, η Στρατηγική δεν αναφέρεται καθόλου στην ενεργειακή αυτονομία οικισμών και ατομικών ιδιοκτησιών στο πνεύμα της πράσινης μετάβασης.
9. Παιδική φτώχεια και σύλλογοι γονέων: Στο θέμα της παιδικής φτώχειας και της επισιτιστικής κρίσης θα πρέπει να προβλεφθεί η δημιουργία ολοήμερων σχολείων με γεύματα, στην προετοιμασία των οποίων θα πρέπει να εντάσσεται και η οικογένεια, μέσω συλλόγων γονέων, σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική εκπαίδευση παιδιών και γονέων για την προστασία της υγείας, της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος.

*Οι θέσεις των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ, όπως διατυπώνονται παραπάνω, κατατέθηκαν ως σχόλια επί του σχεδίου διαβούλευσης της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας του ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ, Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Καταπολέμησης της Φτώχειας, όπως αναρτήθηκε εδώ: http://www.opengov.gr/minlab/?p=5140