Ομιλία Γιάννη Τσιρώνη στην εκδήλωση «Η εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στη γεωργία και στην κτηνοτροφία»

Συγχαρητήρια στους διοργανωτές, χαίρομαι πάρα πολύ που η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης αγκαλιάζει αυτό το τεράστιο τομέα και μας δίνει την ευκαιρία να μοιραστούμε κάποιες σκέψεις όλοι μαζί.

Καταρχάς νομίζω ότι οι παριστάμενες και οι παριστάμενοι δεν έχουμε ανάγκη από το να καταλάβουμε τι σημαίνει κυκλική οικονομία και γιατί είμαστε εδώ σήμερα. Θεωρώ, για να το πω πιο εμφατικά από ότι το είπανε οι προλαλήσαντες, ότι οι οικονομίες που δε θα είναι κυκλικές στο άμεσο μέλλον, όχι στο απώτερο, απλά θα βουλιάξουν, δε θα έχουν καμία ελπίδα ανταγωνισμού και καμία ελπίδα επιβίωσης. Δεν είναι δηλαδή κάτι το οποίο είναι απλά ένα πλεονέκτημα, είναι πια επιτακτική ανάγκη. Ο αγροτικός τομέας από τη φύση του είναι κυκλική οικονομία γιατί η ίδια η φύση έχει το κύκλο της ζωής, και για αυτό εδώ είχα διαφωνήσει επανειλημμένα με διάφορους ομιλητές όταν μιλάγαμε σε συνέδρια κυκλικής οικονομίας, που λένε ότι οι πιο δύσκολοι να καταλάβουν τι σημαίνει ανακύκλωση – επαναχρησιμοποίηση είναι οι γέροντες, πως θα πείσεις τον γέρο να … Έχουν τελείως λάθος. Οι γέροντες, και ειδικά οι γέροντες που έχουν μεγαλώσει στα χωριά μας, ξέραν να κάνουν κυκλική οικονομία πριν γεννηθούμε εμείς, και το κάναν με τέτοια απλότητα και τέτοια σαφήνεια, και εξακολουθούν και το κάνουνε, γιατί έχουν μέσα τους τη λογική ότι δε πετάμε τίποτα, τα πάντα χρησιμεύουν. Με αυτή την έννοια η κακομαθημένη γενιά, θα έλεγα, είναι η γενιά 25 – 50, 55. Οι άλλες γενιές είναι πιο εύκολες, και τα παιδιά είναι πιο εύκολα, αλλά κυρίως οι γέροντες οι οποίοι ξέρουν και να μας διδάξουν. Κακώς ο ελληνικός αγροτικός τομέας πέρασε σε μια φάση στην οποία δεν αξιοποιεί όλη του τη περιουσία και αυτό είναι αρνητικό, και για αυτό θέλω να μιλήσω σήμερα. Θέλω να ευχαριστήσω σε αυτό το σημείο, γιατί θα ξεκινήσω με κάποια στοιχεία, το ΚΑΠΕ, Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, το οποίο έχει κάνει μια θαυμάσια δουλειά και αξίζει το κόπο να την παρακολουθήσετε όλοι, δε θα τη παρουσιάσω φυσικά στο πίνακα, κάποια στοιχεία δανείζομαι, αλλά η δουλειά τους είναι εξαιρετική για τον αγροτικό τομέα. Λοιπόν, θα πω μερικά νούμερα. Ο τομέας Βουστάσια, Πτηνοτροφία, Χοιροτροφία, μεταποίηση Γάλακτος παράγει ετησίως στην Ελλάδα περίπου 18.000.000 τόνους αποβλήτων, οργανικών αποβλήτων, τα οποία εάν αξιοποιηθούν, αποδίδουνε εγκατεστημένη ισχύ σχεδόν μισό Gwatt, 451 Mwatt. Εδώ πρέπει να αναλογιστούμε και κάτι ανάποδο που ο κος Κρεμλής το είπε πολύ σωστό. Το θέμα δεν είναι μόνο η αξιοποίηση. ‘Oταν το μεθάνιο βγαίνει ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον έχει 23 φορές μεγαλύτερη επίδραση από το διοξείδιο του άνθρακα. Για να πω και αυτό που είπε, καίμε στα χωράφια τα σπαρτά, αν γινόταν μια πλήρης καύση, αυτό διοξείδιο είναι βιογενές, δεν προσθέτει διοξείδιο στην ατμόσφαιρα γιατί θα απορροφηθεί ξανά από τα φυτά, το θέμα είναι ότι προσθέτει και άλλους ρύπους επειδή είναι η καύση βρεγμένων φυτών προβληματική. Από τα Βουστάσια και όλα αυτά, έχουμε πολύ μεγάλη παραγωγή μεθανίου που είναι εξαιρετικά σημαντικός ρυπαντής. Επομένως εδώ πέρα έχουμε διπλό όφελος, όπως θα πω και παρακάτω, σε πάρα πολλά ζητήματα, και αυτό συμβαίνει σε όλες τις πτυχές της κυκλικής οικονομίας. Τα αιγοπρόβατα θα μπορούσαν να μας δώσουν 529 Mwatt εγκαταστημένης ισχύος. Σε όλα τα νούμερα που λέω, κράτιστε ότι το 40% είναι ηλεκτρική ενέργεια, αλλά αξιοποιείται και η θερμική ενέργεια για να μην υπάρξει παρανόηση. Δεν μιλάω μονάχα για ηλεκτρικά watt. Από τις 280.000 περίπου μονάδες μεταποίησης (τυροκομεία, πυρηνελαιουργεία κ.α.) θα μπορούσαμε να παραγάγουμε κάθε χρόνο 27 τεραβατώρες ενέργειας. Αυτό αν μπορούσαμε να βάλουμε σε εγκαταστημένη ισχύ ξεπερνάει ίσως, τα 3 Gwatt. Για όσους δεν το ξέρουν, η Ελλάδα αυτή τη στιγμή απαιτεί εγκαταστημένη ισχύ, περίπου 6 Gwatt, με τις μέρες αιχμής να πρέπει να χτυπάμε γύρω στο 9. Μόνο τα στάχυα των σιτηρών θα μπορούσαν να αποδώσουν 65 Mwatt και τα υπολείμματα αραβοσίτου 35 Mwatt. Ένας άλλος τομέας που κάθεται τελείως είναι οι σχολάζουσες γαίες. Έχουμε πάρα πολλές γαίες που έχουν πάρα πολύ κακή απόδοση και δεν μπορούν να αξιοποιηθούν αλλά θα μπορούσαμε να βάλουμε ενεργειακά φυτά.

Και πάμε τώρα σε ένα ζήτημα που θα δείτε πως πολλαπλασιάζει αυτά τα νούμερα. Εγώ προσωπικά δεν είμαι οπαδός του να παράγω από βιομάζα, και θα το πω μετά αυτό,  ηλεκτρική ενέργεια γιατί μπορώ να τη παραγάγω από ήλιο και άνεμο. Πολύ πιο εύκολα και με πολύ ίσως πιο φθηνό τρόπο. Το θέμα είναι ότι ο ήλιος και ο άνεμος είναι στοχαστικές ενέργειες άρα θέλουν ενέργεια βάσης, θέλουν μια σταθεροποίηση. Η σταθεροποίηση όταν γίνεται με ντίζελ δε συμφέρει, είναι καταστροφική. Μπορεί να δαπανήσεις από την αυξομείωση της ντιζελογεννήτριας πιο πολύ ενέργεια από ότι αν την είχες να δουλεύει σταθερά χωρίς αιολική ενέργεια δίπλα. Ωστόσο η βιομάζα δεν έχει αυτό το πρόβλημα. Θα μπορούσαμε λοιπόν, να κάνουμε υβριδικά σχέδια με βιομάζα και αιολική – ηλιακή και να πολλαπλασιάσουμε όλα τα  νούμερα που σας προανέφερα. Εδώ περά θέλω να αναφέρω μια ενέργεια, γιατί είπα προηγούμενος ότι είμαι τόσο οπαδός να χρησιμοποιούμε βιομάζα για να παράγουμε ηλεκτρική ενέργεια. Ο σκληρός πυρήνας απανθρακοποίησης θα είναι στο μέλλον το ντίζελ, οι μεταφορές. Γιατί; Γιατί η Ελλάδα δεν επένδυσε τα τελευταία 30 χρόνια σε σιδηρόδρομους, άρα έχουμε ένα πάρα πολύ κακό σιδηροδρομικό δίκτυο, πολύ ατελές, και έχουμε και ακτοπλοΐα. Άρα εκεί που θα αποτύχουμε, αν αποτύχουμε στην απανθρακοποίηση και στους στόχους του Παρισιού είναι στις μεταφορές. Εδώ λοιπόν θα πω ότι από όλα αυτά τα νούμερα που ανέφερα, που είναι μερικά εκατομμύρια τόνοι, υπάρχει μια αναλογία αν πάμε να κάνουμε σε τεχνολογίες ντίζελ να παράγουμε βιοντίζελ από 1,2 τόνους βιομάζας παράγονται περίπου 500 κιλά ντίζελ. Και εδώ πέρα αυτό είναι μια τεράστια ωφέλεια για την Ελλάδα αν μπορεί να απεξαρτηθεί από το πετρέλαιο χωρίς να  αναγκαστεί να αλλάξει το στόλο των οχημάτων Στην επόμενη 20ετία όλο το στόλο των οχημάτων γιατί ξέρετε αυτό, το ξέρει και η Επιτροπή, δεν είναι εύκολο να γίνει γιατί τα οχήματα έχουν χρόνο ζωής, τα πλοία πολύ περισσότερο. Επίσης οι μονάδες αυτές παραγωγής ντίζελ απορροφούν και άλλα υλικά τα οποία είναι προβληματικά, όπως για παράδειγμα, πλαστικά τα οποία είναι μη ανακυκλώσιμα, στον αγροτικό τομέα έχουμε πολλά τέτοια πλαστικά, αλλά επίσης ένα εφιαλτικό τοξικό υπόλειμμα οι πλαστικές συσκευασίες φυτοφαρμάκων, οι οποίες θέλουνε ΧΥΤΕΑ, ενώ αν πας να την κάνεις ντίζελ προφανώς δεν έχεις αυτό το πρόβλημα γιατί δεν θα βγει στο πλαστικό της αγοράς των τροφίμων. Όλα αυτά τα ζητήματα αποδεικνύουν ένα πράγμα, ότι εδώ πέρα υπάρχει ένα τεράστιο απόθεμα, σας λέω ότι τα νούμερα είναι τρομακτικά, απόθεμα για τους αγρότες μας, όχι απλά να απεξαρτηθούν από τον υπ’ αριθμό ένα παράγοντα κόστους της παραγωγής τους για τους γεωργούς, τον υπ’ αριθμό δύο για τους κτηνοτρόφους μας, γιατί είναι περίπου το 30% στη κτηνοτροφία και περίπου το 60%-70% στη γεωργία το κόστος της ενέργειας, ειδικά όταν βγάζουμε νερό από πολύ μεγάλα βάθη, και εδώ έχουμε πολύ μεγάλα προβλήματα και θα μπορούσαμε να κάνουμε ανταγωνιστική πάρα πολύ την παραγωγή μας.

Αλλά υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές. Είπαμε προηγουμένως για τα υπολείμματα ελαιοκομίας. Ήμασταν η πρώτη κυβέρνηση επιτέλους που επέμεινα πάρα πολύ, και βάλαμε τον κατσίγαρο στα οργανικά λιπάσματα. Δεν ήταν ο κατσίγαρος οργανικό λίπασμα. Αλλά ο κατσίγαρος έχει πολυφαινόλες. Αυτή τη στιγμή θα μπορούσαμε από τα φύλλα της ελιάς, τον κατσίγαρο αλλά και τον πυρήνα να παράγουμε πολυφαινόλες. Σε μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Κρήτης από 3000 τόνους κατσίγαρου παράγουμε 500 κιλά πολυφαινόλες, τα οποία κάνουν 1.000.000 περίπου. Συνειδητοποιούμε ότι θα μπορούσαμε θεωρητικά να βγάλουμε περισσότερα λεφτά από τα υπολείμματα της ελαιοκομίας παρά από το ίδιο το λάδι. Δε θέλω να παρασυρθώ από την επαγγελματική διαστροφή του χημικού, θα πω κάτι πάρα πολύ απλό. Αυτό που για το περιβάλλον είναι ρύπος, που είναι αυτό που καταστρέφει το οξυγόνο, για τον οργανισμό είναι εξαίρετο αντιοξειδωτικό. Δηλαδή ο χειρότερος ρύπος θα ήταν η βιταμίνη C για να σας δώσω να καταλάβετε, αν το πετάγαμε ανεξέλεγκτα στη θάλασσα, στα ποτάμια και στις λίμνες μας. Αλλά η βιταμίνη C gγια τον οργανισμό είναι πολύτιμη. Αυτό ισχύει και για τις πολυφαινόλες. Άρα εδώ πέρα έχουμε δυνατότητες που πραγματικά οικονομικά μπορούν να σταθούν στην Ελλάδα γιατί έχουμε τεράστια ελαιοκομία, και θα μπορούσαμε να έχουμε πολύ καλή παραγωγή. Μια άλλη μελέτη στο Πανεπιστήμιο Λάρισας από τον καθηγητή κο Κουρέτα, ο οποίος ανέμιξε υπολείμματα ελαιοκομίας με υπολείμματα τυροκομίας και έφτιαξε ένα υποκατάστατο πρωτεϊνούχο ζωοτροφής, το οποίο σε όσες μονάδες το βάλαμε ήταν καλύτερο από σόγια. Τα ζώα είχαν πάρα πολύ καλύτερη υγεία και πάρα πολύ καλύτερη ανάπτυξη με αυτό το οργανικό προϊόν από είχαμε με τη σόγια την εισαγόμενη. Θα κλείσω με έναν οικονομικό προβληματισμό. Σε όλα αυτά που λέω δε θα πατήσουμε ένα κουμπάκι για να τα κάνουμε. Δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Το πρώτο που πρέπει να πολεμήσουμε είναι οι νοοτροπίες μας. Το να πολεμήσεις τις νοοτροπίες είναι κόστος. Σημαίνει κόστος εκπαίδευσης, σημαίνει κόστος ενημέρωσης. Δεν είναι απλό δηλαδή να πας αυτή τη στιγμή σε ένα κάμπο που δουλεύει με ένα τρόπο και να τους πεις κάντε το αλλιώς. Αυτό λοιπόν είναι το ένα ζήτημα και εδώ πέρα πρέπει να επενδύσουμε, στην εκπαίδευση και στην ενημέρωση. Το δεύτερο ζήτημα το οποίο έχει μεγάλο κόστος είναι το κόστος περισυλλογής. Το πρόβλημα με όλο αυτό το υλικό είναι ότι είναι διάσπαρτα. Δεν είναι συγκεντρωμένα σε ένα μέρος, δεν είναι μια πρώτη ύλη που τη βρίσκεις επειδή πήρες το τηλέφωνο και παρήγγειλες στον προμηθευτή σου. Εάν αυτή τη στιγμή δε σχεδιάσουμε σωστά τις μονάδες κινδυνεύουμε να πληρώνουμε πιο πολλά για τις μεταφορές και για τη συλλογή της πρώτης ύλης παρά από την απόδοση που θα βγάλουμε. Και να έχουμε και περιβαλλοντικό αποτύπωμα, γιατί και η μεταφορά έχει ενεργειακό αποτύπωμα. Ένα πολύ απλό παράδειγμα σε αυτά που ανέφερα προηγουμένως είναι ότι δε μπορούμε να συλλέξουμε υπολείμματα της εκτατικής αιγοπροβατοτροφίας, θα ανεβαίνουμε στα βουνά και θα μαζεύουμε τα περιττώματα; Δε γίνεται φυσικά. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να σπείρουμε στα μέρη που βόσκουν τα ζώα ενδημικά ψυχανθή, έχουν γίνει αυτές οι μελέτες, και να πολλαπλασιάσουμε τη χλόη και να αναστρέψουμε τη διάβρωση. Μπορούμε να την αναστρέψουμε άμεσα τη διάβρωση χάρη σε αυτή τη πρώτη ύλη και πάντα σε συνδυασμό με τα ψυχανθή που είναι αυτή τη στιγμή τεχνολογίες αιχμής στο χώρο της γεωπονίας. Το άλλο σημαντικό ζήτημα το οποίο ανακύπτει και είναι μεγάλο στοίχημα είναι η αξία των υλικών. Τι θα συμβεί αν εμείς κάνουμε μια επένδυση και μας πληρώνει ένας δήμος ή ένας αγρότης να μας δώσει το υλικό για να το ξεφορτωθεί και ξαφνικά μας ζητήσει άλλες τιμές όταν αυξηθεί η ζήτηση του υλικού; Δεν είναι απλό το ερώτημα, έχει συμβεί και για αυτό εμείς πρέπει να το προλάβουμε. Οι λύσεις είναι δύο. Η πρώτη λύση είναι να δεσμεύσουμε τον παραγωγό μας, που παράγει τα υποπροϊόντα να έχει υποχρεωτική δέσμευση διάθεσης του υλικού σε κάποιον ανακυκλωτή, σε κάποιον άλλο τομέα της οικονομίας αλλιώς δεν παίρνεις επιδοτήσεις. Ήδη σε πάρα πολλούς τομείς την οικονομίας αυτό γίνεται. Αν δεν έχεις διάθεση και δεν είσαι σε ένα σύστημα, δεν μπορείς να μπεις και δεν μπορείς να αδειοδοτηθείς. Αυτός είναι ο ένας τρόπος. Όμως υπάρχει και ένας καλύτερος τρόπος ο οποίος ελέγχει και εγώ αυτόν υποστηρίζω, είναι να κάνουμε τους παραγωγούς συνέταιρους σε αυτή τη προσπάθεια. Να είναι οι ίδιοι μέσα σε αυτό το παιχνίδι, να είναι μέσα από ενεργειακές κοινότητες ή συνεταιριστικές επιχειρήσεις. Οπότε εκεί δεν έχουμε δύο πόλους αλλά έναν ενιαίο πόλο καθετοποιημένο, που ο ίδιος ο παραγωγός μαζί με τον επενδυτή που θα κάνει την επένδυση υψηλής τεχνολογίας θα είναι συνέταιρος στο τελικό προϊόν και στο τελικό όφελος. Ήδη για παράδειγμα ο συνεταιρισμός της Νάξου θέλει να κάνει ο ίδιος τη μονάδα βιοαερίου για τα υπολείμματα της τυροκομικής του μονάδας. Εγώ προσωπικά είμαι υπέρμαχος του συνεργατισμού και για αυτό προτιμώ τη δεύτερη λύση από την υποχρεωτικότητα της πρώτης, χωρίς αυτό να αποκλείει σε μια περίπτωση ότι το ένα δουλεύει καλύτερα από το άλλο.

Και κλείνω με το χειρότερο  ίσως στοίχημα όταν μιλάμε για κυκλική οικονομία, και αυτό είναι ανάμιξη των υλικών. Αν μέσα σε μια βιομάζα έχω πεταμένα πλαστικά, μέταλλα ή πολύ χειρότερα βαρέα μέταλλα τότε το κόστος διαχείρισης πολλαπλασιάζεται και ίσως καθίσταται ασύμφορο. Δε θέλω να παρασυρθώ και να εξηγήσω τη σημαίνει εντροπία, θα πω αυτό που λέω στους μαθητές του σχολείου. Ότι αν έχει δυο σακούλες με βόλους, άσπρους και κόκκινους, θέλεις μερικά δευτερόλεπτα να τους ανακατέψεις και πάρα πολλές ώρες και πάρα πολύ κόπο να τους ξεχωρίσεις. Δεν είναι ισοδύναμες οι δυο διαδικασίες. Υπ’ αυτή την έννοια, αν δεν εκπαιδευτούμε, και γυρίζω στο πρώτο, στη διαλογή στη πηγή, ότι αυτός ο οποίος παράγει το υλικό φροντίζει την ώρα που το παράγει να το διατηρεί καθαρό, να μην το ανακατεύει με άλλα πράγματα ώστε η προστιθέμενη αξία να πολλαπλασιάζεται, τότε θα έχουμε πρόβλημα.

Με αυτό το προβληματισμό κλείνω και σας ευχαριστώ πολύ για τη προσοχή.”